اهمیت شیر مادر و روش های مطلوب تغذیه شیرخوار
1. روش مطلوب و صحیح تغذیه شیرخوار چگونه است ؟
در تغذیه شیرخوار با شیر مادر رعایت اصولی الزامی است تا شیرخوار از تغذیه مطلوب برخوردار و از حداکثر مزایای شیر مادر بهره مند شود. اصول صحیح عبارتند از:
* برقراری تماس پوست با پوست مادر و نوزاد بلافاصله پس از تولد
* شروع تغذیه نوزاد با آغوز به محض مشاهده علائم آمادگی نوزاد ظرف ساعت اول تولد .
* کمک به شیرخوار برای گرفتن صحیح پستان و ادامه تغذیه شیرخوار فقط با شیر مادر بدون هر نوع ماده غذایی دیگر (پرهیز از دادن حتی آب ، آب قند ، انواع جوشانده ها و شیر خشت و شیرهای دیگر ) در 6 ماه اول که تغذیه انحصاری با شیر مادر نامیده می شود ، مصرف قطره ویتامین ها مجاز است .
* دفعات تغذیه با شیر مادر بطور مکرر بر حسب تقاضای شیرخوار و در شب و روز ، مدت تغذیه در هر وعده نامحدود.
* در کنار هم بودن مادر و شیرخوار در شب و روز
* پرهیز از دادن گول زنک (پستانک) و بطری به شیرخوار
* شروع غذاهای کمکی از پایان 6 ماهگی به بعد ، با افزایش تدریجی مقدار و تنوع غذاهای نیمه جامد و جامد ، همراه با ادامه تغذیه شیرخوار با شیر مادر
* در سال دوم استفاده از غذاهای سفره خانواده همراه با ادامه تغذیه با شیر مادر که در تامین نیازهای تغذیه ای شیرخوار حائز اهمیت است .
2. چرا تغذیه با شیر مادر توصیه می شود ؟
* تغذیه با شیر مادر بعنوان بهترین غذای شیر خواران ، نیازهای تغذیه ای آنان را تامین نموده و بهترین الگوی رشد و تکامل مطولب کودکان را فراهم می کند.
* شیر مادر یک مایع بی نظر و زنده حاوی عوامل ضد عفونت است که شیرخوار را در مقابل بسیاری از بیماری ها و عفونت ها (مثل اسهال و عفونت های گوارشی و تنفسی ، عفونت گوش ، آسم و اگزما و آلرژی ...... ) محافظت می کند و مرگ و میر ناشی از این بیماری ها را کاهش می دهد و همچنین احتمال چاقی و بیماری های مزمن از جمله : بیماری های قلبی عروقی ، پرفشاری خون ، سرطان ها ، دیابت و .... را در بزرگسالی کاهش می دهد.
* شیر هر مادری برای فرزند خودش بهترین است و ترکیب آن براساس تغییر نیازهای او بر حسب سن شیرخوار و حتی در هر وعده تغییر می کند. شیر روزهای اول یا آغوز حاوی عوامل ضد عفونت بسیاری برای محافظت نوزاد در برابر بیماری هاست که هنوز سیستم ایمنی او تکامل نیافته است.
* تغذیه با شیر مادر به رشد و تکامل فک و صورت کمک کرده و از پوسیدگی دندان پیشگیری می کند. امکان تکلم بهتر ، هوش بالاتر و کسب مهارت های تکاملی و تحصیلی بهتر را در آینده فراهم می کند.
* تغذیه با شیر مادر تامین کننده گرما ، صمیمت ، نزدیکی و تماس مادر و کودک است که نتیجه آن ارتقاء تکامل جسمی و عاطفی کودک است .
* بعلاوه شیر مادر همیشه و همه جا در دسترس است و نیازی به خریدن ، آماده کردن ، تجهیزات و ذخیره سازی ندارد.
* چنانچه شیر خوار با شیر مادر تغذیه نشود ابتلاء بیشتر او به بیماری ها موجب صرف هزینه های درمان و مراقبت کودک و غیبت والدین از کار می گردد.
* شیردهی برای مادران نیز مزایای فراوانی دارد. از جمله : پیشگیری از کم خونی ، سرطان پستان ، شکستگی گردن استخوان ران در سنین کهولت و تاخیر در شروع قاعدگی و بارداری مجدد پس از زایمان از مزایای شیردهی برای مادران است و نیز وزن اضافی دوران بارداری را زودتر از دست می دهند .
3. می گویند ترکیب شیر مادر تغییر می کند ، این چه اهمیتی دارد؟
* ترکیب شیر مادر همراه با رشد شیرخوار ، در طول هر وعده تغذیه شیرخوار ، بین دفعات مختلف شیردهی و نیز در طول روز تغییر می کند. در روزهای اول پس از زایمان پستان ها آغوز تولید می کنند که زرد رنگ ، غلیظ و مملو از مواد ایمنی بخش است و برای حفاظت نوزاد در برابر عفونت ها حیاتی است .
* پس از آغوز ، شیر انتقالی از 7 الی 10 روز پس از تولد تا 2 هفتگی و سپس شیر رسیده ترشح می شود. در شیر رسیده پروتئین کمتر ، اما ویتامین های محلول در آب ، لاکتوز و چربی بیشتری وجود دارد که مطابق نیاز شیرخوار است . مکیدن های مکرر شیر خوار مقدار شیر مادر را افزایش می دهد.
* بعلاوه در شروع هر وعده شیردهی چربی شیر مادر کمتر است . سپس میزان آن تدریجاً بیشتر می شود: شیر پیشین شیری است که در ابتدای هر وعده شیردهی از پستان ها خارج می شود ، رقیق تر بوده و آن مورد نیاز شیرخوار را تامین می کند و حاوی مقادیر فراوان پروتئین ، لاکتوز و سایر مواد مغذی اشتهاآور است . شیر پسین که در انتهای هر وعده شیردهی از پستان ها خارج می شود ، سرشار از چربی بوده و انرژی مورد نیاز شیرخوار را تامین می کند. به همین دلیل تغذیه با شیر مادر را در هر وعده نباید به سرعت خاتمه داد و شیر خوار را از پستان جدا کرد ، بلکه باید اجازه داد تغذیه با شیر مادر تا زمانی که کودک می خواهد ، ادامه یابد تا شیر چرب انتهایی را دریافت کند و سپس به پستان دیگر گذاشته شود.
4. آغوز چیست و چرا تغذیه نوزاد با آغوز تاکید می شود ؟
* شیری که پستان ها در دو سه روز اول پس از زایمان تولید می کنند ، آغوز یا ماک یا کلستروم نامیده می شود که غلیظ و زرد رنگ و یا به رنگ روشن و سرشار از مواد ایمنی بخش است و نوزاد را در برابر عفونت ها محافظت می کند به حدی که آن را اولین واکسن نوزاد می نامند.
* در مقایسه با شیری که پس از آن تولید می شود ، دارای مقدار بیشتری پروتئین و ویتامین های محلول در چربی و برخی مواد معدنی مثل سدیم و مقدار کمتری چربی و ویتامین های محلول در آب است .
* گرچه حجم آغوز محدود است و در هر نوبت شیردهی ممکن است حتی بیش از یک یا دو قاشق مرباخوری در هر پستان نباشد ، اما نیاز نوزاد هم در همین حد است . جریان شیر از روز سوم تا پنجم بعد از زایمان برقرار می شود.
5. تغذیه با شیر مصنوعی (شیر خشک) چه مضراتی دارد؟
* ترکیب شیر مصنوعی یکسان است و مانند شیر مادر تغییر نمی کند.
* هورمون ها ، آنزیم ها ، انواع املاح و نحوه جذب آن ها و صدها فاکتور ایمنی بخش موجود در شیر مادر ، در شیر مصنوعی وجود ندارد.
* بعلاوه کودکان از فواید شیر مادر در ارتقاء بهره هوشی و همچنین از فواید عاطفی تغذیه با شیر مادر و امنیت روانی ناشی از آن در دوران بلوغ محروم می شوند و این امر بر تکامل روانی اجتماعی کودک در آینده اثر می گذارد.
* احتمال آلوده شدن هنگام تهیه و طرز تهیه نادرست یعنی رقیق یا غلیظ درست کردن شیر مصنوعی کودک را با بیماری و دریافت ناکافی یا زیاد مواد مغذی و در نتیجه کاهش رشد ، اشکال دیگر سوء تغذیه ، گرسنگی و بیقراری مواجه می کند.
* برخی دیگر از خطرات تغذیه با شیر مصنوعی عبارتند از : ابتلاء شیر خوار به بسیاری از بیماری ها (مثل اسهال و استفراغ ، دل دردهای قولنجی ، عفونت های گوش و ادراری ، مننژیت ، اگزما ، آسم...) ، احتمال ابتلاء به چاقی ، بیماری های قلی و عروقی و بیماری قند نیز در بزرگسالی بیشتر می شود.
* ضمناً مادر هم از فواید شیردهی محروم می شود . هزینه خرید شیر مصنوعی چندین برابر هزینه مورد نیاز برای تغذیه صحیح مادر است . بعلاوه هزینه بیشتر بیمار شدن کودک به خانواده تحمیل می شود.
6. آیا می توانم به شیر خوارم پستانک (گول زنک) بدهم ؟
* رایج ترین و بدترین راه آرام کردن شیرخوار دادن پستانک به اوست. مکیدن از نیازها و غرایز طبیعی کودک است . شیرخوار این نیاز خود را با مکیدن پستان مادر ارضا می کند و اگر انگشتان دستش را بمکد خیلی بهتر از وابسته شدن به پستانک است.
* پستانک به سهولت آلوده می شود و شیرخوار را بیمار می کند ، تمیز مردن و ضدعفونی کردن آن ساده نیست.
* در بلند مدت به شکل و حالت فک و دهان و دندان های کودک لطمه می زند.
برخی از عوارض پستانک و سرشیشه عبارتند از :
* سردرگمی شیرخوار در مکیدن و امتناع او از گرفتن پستان مادر.
* بدلیل عدم تمایل به مکیدن و تحریک پستان و کاهش برداشت شیر سبب کوتاه شدن طول مدت مکیدن در شبانه روز ، کاهش مدت تغذیه انحصاری با شیر مادر و کل مدت تغذیه با شیر مادر و قطع شیردهی می گردد.
* کاهش دفعات تغذیه با شیر مادر در نتیجه کندی افزایش وزن شیر خوار
* افزایش احتمال حاملگی زودس مادر و افزایش احتمال ماستیت و آبسه پستان در برخی مادران.
* عفونت گوش میانی (گوش درد) ، عفونت قارچی دهان و برفک و پوسیدگی دندان و رشد دندانی نامناسب شیرخواران که برخی از این اثرات نامطلوب دائمی است . و اصلاح پیامدهای آن در مراحل بعدی زندگی بی نهایت مشکل است.
* اثر سوء بر هوش کودک
* آثار زیانبار بر تکامل روانی اجتماعی و تکلم کودک ، اثر سوء بر تمایل کودک برای تقلید صداها و هوشمندی او و باعث وابستگی مداوم می شود.
